Równowaga kwasowo – zasadowa

Równowaga kwasowo – zasadowa w organizmie jest utrzymywana dzięki dwóm głównym składowym – niezakłóconej wentylacji w płucach oraz wydalaniu w nerkach.

Płuca dostarczają tlen (O2) do krwi, a następnie tkanek, a usuwają dwutlenek węgla (CO2), którego nadmiar gromadzi się w ciele jako produkt oddychania komórkowego, niezbędnego do uzyskiwania energii. Nerki, w zależności od potrzeb, mogą wchłaniać zwrotnie do krwi lub wydzielać do moczu odpowiednie substancje (największe znaczenie mają jony HCO3-). W warunkach fizjologicznych, niewielkie wahania w stężeniach gazów i jonów rozpuszczonych we krwi, są sprawnie wyrównywane, w celu utrzymania pH płynów ustrojowych w bardzo wąskim przedziale wartości. Jest to niezbędne, by umożliwić prawidłowe funkcjonowanie wszystkich procesów zachodzących w organizmie.

Problemy prowadzące do zachwiania równowagi kwasowo-zasadowej możemy podzielić na oddechowe (wywołane nieodpowiednią wentylacją i poziomami O2, CO2, problemami w płucach) i metaboliczne (spowodowane obecnością niektórych substancji, wahaniami stężeń jonów potasu, wodoru, chlorkowych, zaburzeniami pracy nerek). Takim sytuacjom sprzyja też szereg chorób (np. cukrzyca), stanów (np. zatrucie, infekcja, wstrząs, uraz, przedłużające się wymioty treścią żołądkową, uporczywe biegunki), leków (np. moczopędne, przeczyszczające, sterydy). W tych przypadkach organizmowi nie udaje się utrzymać stałego pH krwi i dochodzi do jego spadku (kwasicy) lub wzrostu (zasadowicy), co niesie za sobą szereg konsekwencji.

W skład badania wchodzą następujące pomiary: pH – stężenie jonu wodorowego w skali logarytmicznej, pCO2 – ciśnienie parcjalne dwutlenku węgla, pO2 – ciśnienie parcjalne tlenu, HCO3- – stężenie wodorowęglanu.

Równowaga kwasowo – zasadowa (gazomteria) – kiedy wykonać badanie?

Badanie jest zlecane w celu potwierdzenia lub wykluczenia zaburzeń w obrębie gospodarki kwasowo-zasadowej, pozwala na ocenę rodzaju zaburzenia, określenie jego przyczyny i pomiar efektywności procesów kompensacyjnych (takich, które zaszły w organizmie, by wyrównać i przeciwdziałać powstałym nieprawidłowościom).

Zastosowanie znajduje w rozpoznawaniu ostrej niewydolności oddechowej (nagłych problemach z oddychaniem), a przy przewlekłej (wywołanej chorobami płuc, takimi jak ich zapalenie, POChP, astma) może posłużyć do monitorowania skuteczności leczenia (m.in. tlenoterapii).

Przydatne może okazać się ponadto w przypadku podejrzenia zatruć różnymi substancjami, po urazach w obrębie głowy i szyi mogącymi wpływać na oddychanie, zabiegach przebiegających ze znieczuleniem ogólnym, ostrych, uogólnionych infekcjach (szczególnie w obrębie przewodu pokarmowego).

Kolejne grupy schorzeń, w których badanie jest szeroko wykorzystywane, to choroby nerek (wrodzone lub nabyte) oraz metaboliczne (związane ze szlakami przemian węglowodanów, białek, tłuszczów).

Równowaga kwasowo – zasadowa (gazomteria) – kto powinien wykonać badanie?

Osoby z objawami mogącymi wskazywać na zaburzenia w obrębie gospodarki kwasowo-zasadowej:

• problemy z oddychaniem: zbyt szybki, płytki oddech; nadmiernie wolny, pogłębiony; nieregularne oddychanie, bezdechy; duszność w spoczynku lub przy wysiłku; świsty; suchy kaszel

• zwiększony wysiłek przy oddychaniu, używanie dodatkowych mięśni oddechowych (zaciąganie mięśni nadobojczykowych lub międzyżebrowych)

• zaburzenia rytmu serca: zbyt szybkie lub wolne tętno, arytmie, pauzy, ból w klatce piersiowej

• zmiana ilości oddawanego moczu: zwiększenie (wielomocz) lub zmniejszenie (skąpomocz)

• wahania ciśnienia krwi: wzrost (nadciśnienie) lub spadek (niedociśnienie)

• zawroty, bóle głowy

• nudności, wymioty, bóle brzucha

• zaburzenia świadomości: senność, utrata przytomności, śpiączka, drgawki

• zmieniony zapach z ust

• drętwienie i skurcze mięśni

Materiał do badania

• krew włośniczkowa

Równowaga kwasowo – zasadowa (gazomteria) norma

Wartości referencyjne:

• pH 7,35-7,45

• pCO2 35-45 mmHg

• pO2 65-95 mmHg

• HCO3- 21,0-27,0 mmol/l

Równowaga kwasowo – zasadowa (gazomteria) wyniki

Obniżenie pH

Określane jest mianem kwasicy:

• jeśli wywołane jest wzrostem poziomu pCO2, najprawdopodobniej wynika z niewystarczającej wentylacji w płucach,

• w sytuacji zaś, gdy spowodowane jest spadkiem poziomu HCO3-, przyczynę stanowi jego nadmierna utrata przez nerki,

• może też wynikać z obecności nadmiaru substancji kwasowych we krwi (zatrucie metanolem, etanolem, kwasica ketonowa w cukrzycy),

• jeśli towarzyszy jej wzrost stężenia potasu we krwi, jego wzrost mógł nastąpić w wyniku uwalniania z uszkodzonych tkanek (zespół zmiażdżenia) czy nadmiernego rozkładu białek.

Podwyższenie pH

Określane jest mianem zasadowicy:

• jeśli wywołane jest spadkiem poziomu pCO2, najprawdopodobniej wynika z nadmiernej wentylacji w płucach,

• w sytuacji zaś, gdy spowodowane jest wzrostem poziomu HCO3-, przyczynę stanowi jego nadmierne zatrzymywanie przez nerki,

• może też wynikać z obecności nadmiaru substancji zasadowych we krwi (wodorowęglanu, mleczanu sodu),

• jeśli towarzyszy jej spadek stężenia potasu we krwi, jego utrata mogła nastąpić w wyniku stosowania leków moczopędnych czy przeczyszczających.